Ðề: cho em hỏi cách tính toán số lượng đậu ngót và cách đặt
.em mới học đúc được có mấy tháng.anh chị nào có kinh nghiệm về cách sử dụng đậu ngót thì giúp em với.với một chi tiết đúc xác định thì cần bao nhiêu đậu ngót và cách đặt như thế nào ???em xin cảm ơn trước
Danh từ đậu ngót thì tôi vô diễn đàn này mới biết ( nhờ đọc các bài của Lehai hay của MayCasting nhưng thực ra cũng hiểu chưa hết ý vì không biết tiếng việt chuyên ngành bây giờ), mặc dù cũng từng làm trong ngành đúc. Thực ra như em hỏi trong một chi tiết đúc cần bao nhiêu đậu ngót thì tôi nghĩ không cần thiết đâu. Mỗi chi tiết có hình dạng khác nhau , kích thước, trọng lượng khác nhau, nên con số đậu ngót và vị trí đặt đậu ngót cũng khác nhau . Do đó cách đặt đậu ngót phần nhiều là theo cảm quan và kinh nghiệm của người thợ. Tôi xin góp một vài kinh nghiệm về đúc mà tôi học được từ những người thợ già Nhật bản trong xưởng đúc của trung tâm chế tạo mẫu thử thực nghiệm của Sở Nghiên cứu kỹ thuật Honda nơi tôi từng làm giám đốc kỹ thuật để các bạn trẻ tham khảo :
1) Triệt để áp dụng nguyên tắc bình thông nhau. Đây là cơ sở của định luật Pascal trong lý thuyết đúc. Muốn đúc một sản phẩm ít bị bót rỗ khí thì phải áp dụng phương pháp này để đẩy sạch không khí trong lòng khuôn. Em tửong tượng kim loại lỏng khi đổ vào khuôn cũng giống như em đổ nước vào trong một cái ống nhựa giở 2 đầu lên. Nếu áp lực 2 đầu ống không cân bằng thì sẽ xảy ra hiện tượng bọt khí còn đọng lại bên trong ống. Đối với nghề đúc thì bọt khí còn lại trong lòng khuôn sẽ gây ra khuyết tật sản phẩm. Nếu em nắm vững nguyên tắc này thì khi làm khuôn dần dần có kinh nghiệm sẽ biết cần đặt bao nhiều đậu ngót.
2) Khi làm khuôn phải chú ý xem trên bản vẽ sản phẩm chỗ nào là mặt gia công có tiết diện lớn. Thông thường mặt gia công tiết diện lớn phải đặt nằm ở khuôn dưới. Điều này sẽ làm giảm rất nhiều hiện tượng bọt khí còn sót gây rỗ ở bề mặt sẽ gia công cơ khí vì bọt khí khi bị đẩy ra thường hay kẹt lại ở phần khuôn trên nếu thể tích hoặc diện tích bế mặt đậu ngót không được thiết kế tốt, khiến cho không khí bị đẩy ra không hết. Mặt gia công tiết diện lớn đặt ở khuôn dưới cũng sẽ rất tiện cho người thợ gia công phay , tiện khi họ lấy mặt chuẩn vì ít bị ảnh hưởng bởi độ nghiêng tháo khuôn.
3) Tại những mặt gia công tiết diện lớn ở khuôn dưới cần phải đặt những tấm gang nguội có chiều dày khoảng 20mm trở lên để làm nguội nhanh ở những vị trí quan trọng này. Kinh nghiệm đặt gang nguội sẽ giúp giảm thiểu khuyết tật đúc như rỗ , bọt khí rất nhiều.
4) Vị trí đặt các gate ( tức là các khe dẫn kim loại lỏng ) phải đặt ở vị trí thấp nhất của khuôn dưới , tức là khi kim loại lỏng đổ vào thì khi vô lòng khuôn nó sẽ được đẩy từ dưới thấp nhất đi lên từ từ , trong quá trình kim loại dâng lên từ trong lòng khuôn sẽ đẩy không khí bên trên bề mặt kim loại ra ngoài. Nếu vị trí của các gate này nằm ở giữa chiều cao của khuôn hay đặt phí trên cao thì khi rót kim loại vào sẽ xảy ra hiện tượng xoáy không khí trong lòng khuôn, điều này sẽ gây ra khuyết tật sản phẩm đúc.
5) Nếu sản phẩm có các bề mặt chi tiết cần gia công như BOSS ( thành hình trụ dày để khoan lỗ , bắt ốc v.v..), thành dày v.v.. thì ngay bế mặt này ở khuôn trên phải đặt đậu ngót vào mặt đó. Đặt đậu ngót vào ngay vị trí mặt này sẽ giảm thiểu tối đa bọt khí còn sót gây rỗ sản phẩm khi gia công. Phải chú ý vị trí đặt đậu ngót có bị ảnh hưởng khi người thợ nguội cắt phần đậu ngót có bị đụng đến thành sản phẩm hay không, cắt gọt có dễ hay không v.v..Đôi khi không chú ý ví dụ cái boss nằm chính giữa xung quanh là thành cao mà đặt đậu ngót vào đây thì khi đúc xong các ông thợ nguội sẽ cắt không được. Trong trường hợp này thì thay vì đặt đậu ngót phải đặt miếng gang nguội dày trên bề mặt để thay thế đậu ngót. ( Em nên tham khảo bài viết của Lehai bên trên , đây là kinh nghiệm đúc đó. Lehai chắc cũng phải phỏng vài chỗ trên chân tay mới rút ra những bài học máu xương đó, không nên coi thường)
6) Trên các ống dẫn kim loại trước khi vào gate thì phải đặt lưới ceramic để lọc xỉ kim loại , không chú ý điều này thì sản phẩm đôi khi bị hư do bị lọt tạp chất vào. Chú ý khi đặt lưới ceramic thì phải làm vệ sinh lưới cho thật sạch, nếu không các mãnh bụi vỡ của lưới ceramic nếu lọt vào sản phẩm sẽ làm hư mũi phay , tiện khi người thợ gia công cắt gọt.
7) Kim loại lỏng khi nấu chảy thì nên dùng bột Flux để loại tạp chất, gần đây thì ít hãng dùng bột Flux mà dùng thẳng khí Ar xục vào bể nấu để loại bỏ tạp chất.
8) Khuôn trước khi đúc phải đốt cho thật kỹ để giảm tối đa lượng khí Hydro còn sót lại trong thành khuôn. Hiện tượng bọt khí còn sót lại gây khuyết tật sản phẩm đúc cũng do nguyên nhân khí Hydro còn sót lại này mà ra.
9) Nhiệt độ kim loại nấu chảy phải quản lý triệt để. Theo kinh nghiệm của tôi cũng như một kết quả báo cáo điều tra trên 200 hãng đúc của giáo sư Huy (Đại học Đông Bắc) năm 1980 thì hầu hết những hãng có tỷ lệ khuyết tật sản phẩm đúc cao là những hãng mà nhân viên không siêng năng trong việc quản lý nhiệt độ kim loại hoặc không đủ thiết bị đo để quản lý nhiệt độ trước khi rót.
10) Ngoài các điều trên , người thợ làm khuôn đúc cũng nên biết một chút về kiến thức vật liệu học. Tôi có một kinh nghiệm để đời là có lần đúc một chân vịt tàu thủy loại nhỏ bằng hợp kim đồng để thực nghiệm, sản phẩm đúc rất đẹp nhưng khi thử nghiệm hay bị gãy hoặc không gãy thì dễ bị rỗ gây nổ ồn trong nước khi quay. Sau hàng chục lần điều tra thì nguyên nhân chính là bột Togata thường phun trên khuôn đúc nhôm để tạo láng bề mặt sản phẩm là nguyên nhân gây ra biến tính của kết cấu vật liệu hợp kim đồng.
Nói chung nói về kinh nghiệm đúc thì chắc là nói quanh năm không hết. Nếu có thời gian tôi sẽ viết thêm. Đại khái nắm vững 10 điều trên thì bạn đã bước vô cửa nhập môn của nghề làm khuôn đúc kim loại được rồi.
Chúc các anh em thành công , hy vọng có cơ hội trao đổi kinh nghiệm với các đồng nghiệp về cái nghề cực khổ nhưng rất thú vị này.