Re: Có ai biết về điều kiện vật liệu trong bản vẽ kỹ thuật
Cái này ME giải thích cũng chưa rõ ràng lắm, hôm qua tôi có viết một bài về cái vụ này, đang loay hoay sửa để thêm mấy cái hình minh họa , không biết sao nó xóa đi mất tiêu.
Để tôi giải thích lại sơ thôi , còn viết bài cho đàng hoàng giống hôm qua thì phải để bữa nào rảnh một chút đã.
........
Chữ M trong vòng tròn trong ký hiệu trên có nghĩa là cho phép khuyếch đại biên độ dao động dung sai từ MMC lên đến LMC và ngược lại trong điều kiện cần tương quan giữa DUNG SAI KÍCH THƯỚC VÀ DUNG SAI HÌNH HỌC.
Dung sai kích thước thì ai cũng biết rồi vì chắc ở Vn em nào học cơ khí cũng học rồi , còn Dung sai Hình học (geometrical tolerances) là dung sai liên quan đến hình dáng , vị trí , tư thế hình học của sản phẩm. Theo Nguyên lý độc lập của thiết kế ( principle of independency) thì hai loại dung sai này không liên quan đến nhau. Tuy nhiên khi gia công, kiểm phẩm ,lắp ráp v.v.đôi khi phải cần liên kết sự tương quan giữa 2 loại dung sai này bằng cách cộng Dung sai kích thước vào Dung sai hình học. Trạng thái với điều kiện cần kiên kết 2 loại dung sai này gọi là Nguyên lý Thực Thể Tối Đại ( Maximum Material Principle). Trong trường hợp này chữ Material có nghĩa là "Thực thể" sản phẩm hơn là ý nghĩa trực dịch của từ "Vật liệu" không có ý nghĩa dính líu gì với khái niệm MMC và LMC sẽ nói dưới đây.
Đại khái phân biệt là LỖ và TRỤC.
Nói về Lỗ trước.
Giả sử D là đường kính lỗ , +T và -T là dung sai kích thước (gộp chung lại là biện độ dung sai 2T).
Thì LMC ( tạm dịch là Trạng thái thực thể tối thiểu theo Hán Nhật cho chắc ăn) của lỗ là (D+T) ( vì khi thể tích lỗ lớn thì phần hình dạng còn lại của sản phẩm có thể tích nhỏ)
MMC (trạng thái thực thể tối đại) của lỗ là (D-T) (vì khi thể tích lỗ nhỏ thì phần hình dạng còn lại của sản phẩm có thể tích lớn)
Còn cái trục thì nghĩ ngược lại . Khi gia công với đường kính trục nhỏ hơn thì cái thể tích còn lại của trục nhỏ nên MMC là (D-T)
Khi gia công với đường kính trục lớn hơn thì cái thể tích còn lại của trục lớn nên LMC là (D+T)
Trong trường hợp này của em thì Dung sai Vị trí độ là 0.25 tức t=0.25 tính từ 3 datum chuẩn A,B,C nên theo quy định thì "Nếu dung sai hình học của vị trí độ là (t) thì ở trạng thái MMC dung sai của Vị trí độ cũng là t luôn, nhưng ở trạng thái LMC thì dung sai Vị trí độ khi lắp ráp được cho phép khuyếch đại lên đến (t+2T) cũng không sao. Trong trường hợp cho phép này người ta chèn ký hiệu chữ M trong vòng tròn sau dung sai hình học, có nghĩa là cho phép gộp luôn cả 2 loại dung sai hình học và dung sai kích thước ".
Cho nên cái lỗ của em có thể gia công từ (D-T) lên đến (D+t+2T) vẫn được chấp nhận không bị cho là gia công sai. (2T ở đây là toàn biên độ dung sai từ thấp đến cao chứ không phải 2xT)
Như cái hình trên của chú ME thì 2T=0.04
Lỗ gia công cho phép dao động trong biên độ dung sai từ MMC đến LMC mà không bị loại bỏ khi kiểm phẩm hoặc lắp ráp.
MMC của lỗ là (D-T) = (20-0.04)= 19.96mm
LMC của lỗ là (D+t+2T)=(20+0.1+0.04)=20.14mm
Như vậy sản phẩm làm ra có độ sai lệch cho phép sẽ từ 19.96mm đến 20.14mm
Theo đó biên độ dao động dung sai sẽ rộng hơn và người thợ gia công cơ khí dễ làm việc hơn, người kiểm phẩm cũng sẽ nhẹ tay hơn và người thợ lắp ráp cũng dễ làm việc hơn với bản vẽ lắp tổng.
Ngoài cái MMC và LMC thì người thiết kế cũng phải đưa ra thông số Virtual Size (VS) .
Thông thường VS= (MMC-t)
Người ta dùng thông số VS này để làm gốc để vẽ Biểu đồ dung sai động.Trong mấy hãng lớn như HONDA ,TOYOTA v.v.. đều có quy cách riêng của hãng ngoài quy cách JIS , do đó khi mà giao hàng cho các công ty vệ tinh thứ 3 để gia công thì người thiết kế phải đưa kèm bản vẽ là Biểu đồ dung sai động để các hãng vệ tinh biết đường gia công hàng. Không có cái này thì bên kiểm phẩm của hãng lớn và thợ gia công của của hãng con sẽ cãi lộn nhau.
Thực ra muốn vẽ bản vẽ có ký hiệu M trong vòng tròn hoặc liên quan đến Dung Sai Hình Học thì đòi hỏi kỹ sư thiết kế phải có kinh nghiệm tối thiểu trên 5 năm hoặc có kinh nghiệm gia công tinh cơ khí một vài năm hoặc đã làm qua nghề kiểm phẩm bằng máy đo CMM mới dám vẽ. Các sinh viên mới ra trường không có kinh nghiệm gia công cơ khí rất sợ cái khoản M vòng tròn này. Không phải chỉ sinh viên VN như chú ME nói đâu, sinh viên Nhật , Mỹ đều như nhau. Sách vở đều có ghi hết, trong trường đều có học hết nhưng chưa đụng thực tế gia công cơ khí thì không biết sao mà bỏ dung sai vào bản vẽ. Chỗ tôi làm việc cũng vậy, thỉnh thoảng muốn nổi nóng với nhiều chú em sinh viên mới ra trường làm bên bộ phận thiết kế. Chưa đụng kinh nghiệm thực tế nên trên bản vẽ phần dung sai các chú cứ tha hồ liệng dung sai bậy bạ vào bản vẽ. Đôi khi khoan cái lỗ ren mà sản phẩm giá chừng vài đô la mà các chú cho độ dung sai 0.001 vào , mấy đàn anh đôi khi bận rộn vối thấy ba cái đồ đơn giản không thèm check cứ ký tên đóng dấu đại vào bản "kiểm đồ" thế là mấy ông thợ gia công NC dưới xưởng phải ngậm đắng nuốt cay ráng gò khoan , ren cho được bằng các loại máy NC chính xác của Đức và Thụy Sĩ , xong rồi phải cho vô kính hiển vi công nghiệp kiểm tra, làm cả vài chục cái mới được 1 cái, giá thành bay lên cả vài ngàn đô la là chuyện thường.
Còn cái chuyện Dung sai hình học thì nó quan trọng lắm. Tôi lấy thí dụ là khoan cái sườn xe tải trên một đường thẳng 50 lỗ. Dung sai kích thước của mỗi lỗ là cộng trừ 0.1 . Nếu không dùng dung sai hình học thì người thợ cứ lấy đại lỗ đầu làm chuẩn rồi khoan thẳng tới 50 lỗ, độ sai lệch giả sử lớn hết thì tới lỗ thứ 50 khả năng nó có thể sai khoảng gần 5mm rồi. Giả sử cái anh làm hàng đối tượng là cái sàn xe sử dụng máy tốt, chính xác hơn thì sai số xuống thấp một chút còn khoảng 4mm, bao nhiêu đó là hàng lắp ráp vô hết được rồi. Nếu trường hợp này người không có kinh nghiệm dùng dung sai hình học , lấy điểm chuẩn khoan đầu tiên làm gốc và tính dung sai hình học đến vị trí lỗ cuối thì cũng sẽ bị như vậy. Nhưng nếu người có kinh nghiệm gia công và thiết kế thì sẽ chỉ thị trong bản vẽ điểm gốc gia công lỗ đầu tiên nằm ở vị trí lỗ thứ 25 và tính ngược dung sai hình học ra 2 đầu thì độ sai lệch giảm xuống còn một nữa. Xác xuất nguy hiểm sẽ thấp hơn.
Chú ME nên nghiên cứu kỹ vấn đề này, sau này còn có cơ hội truyền thụ cho đàn em mình ở Việt nam .